4857 sayılı İş Yasası çalışma yaşamı açısından gece döneminin günün hangi saatlerine denk geldiğini açıkça belirleyerek sınırlandırmıştır. Yasanın 69 . maddesine göre çalışma yaşamında “gece” en geç saat 20.00’da başlayan en erken 06.00’a kadar süren ve en fazla 11 saat olan zaman dilimidir. İş yasası gece çalışmasını 7.5 saatle sınırlandırmıştır.
Gece çalışması sağlığa zararlıdır. Gece çalışması uyku bozukluklarına, uyku bozuklukları da bir dizi ciddi hastalıkların doğmasına neden olmaktadır.*
Vücudumuzun gece gündüz farklılıklarına uyum göstermesi sağlık açısından zorunludur. Bu uyumu sağlayan ise vücudumuzun sadece karanlıkta salgıladığı melatonin adı verilen bir hormondur. Işık vücudun melatonin salgılamasını engellediği için gündüzleri vücudumuz melatonin salgılamaz. İnsan vücudu melatonin salgılamaya gece 21’de başlar. Gece 02.00-04.00 arası vücudun en fazla melatonin salgıladığı gece dönemidir. **
Melatonin sadece uyku veren bir hormon değildir. Aynı zamanda vücudumuzda tümör gelişimini baskılayan da bir hormondur. Ayrıca yeterince uyumamak bağışıklık sisteminizi saldırılara açık hale getirmektedir. Böylece vücut potansiyel kanser hücrelerine karşı savaşta güçsüz kalmaktadır. “Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) kanser kolu Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (UKAA), geceleri çalışmayı ‘Muhtemel kanserojen etkisi bulunanlar’ listesine dahil etmiştir.”***
Gece çalışmasının etkilerini sürekli gece çalışma yerine vardiyalı bir şekilde, gece gündüz çalışmasının yer değiştirilerek yapılması da gidermemektedir. Vardiyalı çalışan insan, devamlı olarak vücudunun ritminde değişikliklerle karşı karşıya kalmakta ve bu durum da çok ciddi sağlık problemlerine neden olmaktadır. Üstelik gece çalışmalarının etkileri uzun sürelidir.
8 bin işçi üzerinde yapılan araştırma sonuçları vardiyalı çalışmanın ülsere sebep olduğu ve onu aktif hale getirdiğini kanıtlar bir sonuç vermiştir.
Ayrıca dönen postada çalışan işçilerin, sabit postada çalışanlara oranla 8 kat daha fazla ülsere yakalanma riskinin bulunduğu saptanmıştır.
Gece vardiyasında çalışanlarda, akıl ve ruh sağlığı sorunları ile sindirim sistemi rahatsızlıklarının daha sık görüldüğü belirlenmiştir. Üstelik vardiyalı çalışmayı bırakanların bu çalışma sistemi nedeniyle hastalıklara yakalanma riskleri yıllar geçse de devam etmektedir.****
Gece çalışmasının sağlığa zarar vermesi piyasa açısından önemli değildir. Olmamıştır. Üretim sistemlerinin gelişimi, üretimi 24 saat sürdürülebilir bir etkinliğe dönüştürmüştür. Dolayısıyla da 24 saat işleyebilecek üretim olanaklarına sahip işverenle, fiziki, sosyal olarak ancak belirli bir dönem çalışma olanağı bulan işçinin çıkarları bu alanda da karşı karşıya gelmiştir.
İşveren açısından bazı işler nitelikleri gereği kesintisiz 24 saat sürdürülmesi gereken işlerdir. Aynı şekilde, işverenler açısından, değişen piyasa koşullarına uyum sağlayabilmek, rekabet yarışında geri kalmamak için, üretim faktörlerinin tamamı en kârlı şekilde kullanılmalı, üretim sürecinde atıl kalan bir faktöre asla izin verilmemelidir.
İşveren açısından piyasa koşulları işletmenin 24 saat çalışmasını gerektiriyorsa, işverene göre gece çalışması yapılması bir tercih değil, zorunluluktur.
Unutmayalım ki iş süresi işverenin iş gücü üzerinde denetimini en üst noktaya çıkartarak en az girdi ile en fazla çıktıyı sağlamayı hedeflediği bir zaman dilimidir. Bu yanıyla iş süresinden işçi lehine yapılan her kısıtlama işveren açısından denetim hakkına bir müdahale, maliyetlerinde bir artış olarak algılanmaktadır.
Bu nedenle de, sanayi devrimi sonrasında yaşanan ve yüzyıldan fazla süren çalışma sürelerinin kısaltılması ve katı kurallara bağlanması çabasına işverenler set çekmek istemişlerdir. Bu set çekme isteminin dayanak noktası, kaçınılmaz olduğu ileri sürülen küreselleşme, alternatifi ise, çalışma sürelerinin belirlenmesinde taraflara olabildiğince geniş bir hareket serbestisi bırakılmasıdır. Yani iş sürelerinde esneklik.
4857 sayılı İş Yasası’nın 69. maddesinde 04.04.2015 tarihinde 6643 sayılı Yasa’nın 37. maddesiyle yapılan değişiklik, çalışma sürelerinde esnekliğin ilk adımlarından birisidir.
Gece çalışması gibi sağlığa zararlı olduğu kanıtlanmış bir çalışma biçimindeki sınırlamayı, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürüten işler açısından kaldırıp, bu işlerde işçinin yazılı oluru alınması koşuluyla 7.5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılmasının önünün açılması, çalışma sürelerini sınırlandıran hükümlerde gelecekte yapılacak düzenlemelerin ilk adımıdır.
Yasal değişikliğe bağlı olarak 19.08.2017 tarihinde yönetmelikte de değişiklik yapılmış, yapılan değişiklikle turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürüten işlerde çalışan işçiler için gece 7.5 saatten fazla çalıştırma yasağı kaldırılmıştır.
Çalışma, sağlığa zararlıdır. Gece çalışması, sağlığa normal çalışmadan daha da zararlıdır. Çalışma sürelerini sınırlandıran yasal hükümlerin delinip esnetilmesi, çalışma sürelerinde esneklik isteminin yasallaşması hepsinden daha fazla zararlıdır.
Dr. Murat Özveri – Evrensel
*Canan ULUOĞLU,Canan ULUOĞLU,http://tipbilimleri.turkiyeklinikleri.com/abstract-tr_52484.html, İn.T.20.10.2009
**Metin Özata, “Uyku Melatonin Ve Pineal Bez” http://www.tavsiyeediyorum.com/makale_2864.htmİn.T.15.10.2009
***http://www.saglikbilgisi.gen.tr/gece-calisanlar-dikkat.html İn.T.15.10.2009
**** Cihangir BAYCAN, “Emniyet Teşkilatındaki Vardiyalı Çalışma Sistemlerinin Ergonomik İncelenmesi ve Alternatif Sistemler” http://www.egm.gov.tr/egitim/dergi/eskisayi/26/yeni/web/Cihangir_BAYCAN.htm, İn.T.15.10.2009
