Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen bölgelerde depremzedeler henüz acılarını sarmaya, enkaz altındaki yakınlarını çıkarmaya, barınabilmeye, yaşamaya çalışırken hayatlarını idame ettirebilecekleri ücreti almalarına birçok engel çıkarılıyor. Evi, mahallesi, çalıştığı işyeri yıkılan, hasar alan, yakınlarını kaybeden yüzbinlerce emekçi bunca acının ardından geçinebilme, hayatta kalabilme telaşında. Deprem bölgesinde 750 bine yakın kayıtlı işçi, 250 bin göçmen ve 1 milyona yakın işsiz bulunuyor. İşsiz kalan depremzedeler en azından işsizlik maaşı alabilmek için bile mevcut prosedürlere takılıyor. Prosedürlere göre işsizlik maaşı alabilmeleri için son 120 gün çalışmış, üç yıl içinde en az 600 prim gününü doldurmuş ve işsizlik maaşı alabilecekleri kodla çıkarılmış olmaları gerekiyor. 30 gün içinde de İŞKUR’a ya elektronik ortamdan ya da fiziki olarak başvurmaları isteniyor. İşçilerin, bu şartları yerine getirseler bile alacakları maaş asgari ücretin yüzde 40’ı ile 60’ı arasında bir tutara tekabül ediyor.
Şu anda deprem bölgelerindeki işçilere 25/2 (“Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hâller”) ve 25/3 (“işçiyi iş yerinde çalışmaktan bir haftadan fazla süre ile alıkoyan zorlayıcı sebebin oluşması hâli”) maddelerinden çıkışlar veriliyor. İş Kanunu’nun 25/3 maddesine göre, işveren İş Kanunu madde 40 uyarınca beklenmesi gereken bir haftalık süre içinde işçiye yarım ücret ödüyor. Bu madde kapsamında işçinin de patronun da fesih hakkı var. Ancak bölgede bu fesih hakkının patronlar tarafından sıklıkla kullanıldığını görüyoruz.
Ölüm aylıklarının 1 Mart itibarıyla yatırılacağı devlet yetkilileri tarafından kamuoyuna bildirildi. Ancak ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için en az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya b-) 4/1-(a) sigortalıları için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartı aranıyor.
Bununla birlikte, deprem bölgelerinde çadırlarda kalan birçok işçi ve emekçiden depremin üzerinden geçen bir haftalık süre sonunda işbaşı yapmaları istendi. Barınma, ısınma, gıda, tuvalet, banyo gibi yaşamsal ihtiyaçları sağlanamamış ve travmayla boğuşan emekçiler hasar alan fabrikalarda, depolarda, marketlerde çalışmaya zorlanıyorlar. İşçiler can güvenlikleri sağlanmadan, hasarlı alanların tedarikleri giderilmeden çalışmaya zorlanamaz. İşyerlerinde güçlendirme ve tadilat çalışmaları derhal yapılmalıdır. Çalışır durumda hisseden işçiler ancak bu koşullar sağlandıktan sonra işe geri çağırılabilir.
Milli Eğitim Bakanlığı, 20 Şubat’ta eğitim ve öğretime devam edileceğini duyuruldu. Hayatını idame ettirebilecek koşulda olmadan, yıkımın somut ve psikolojik koşulları göz önünde bulundurulmadan binlerce eğitim emekçisine okullara geri dönmeleri dayatılıyor. Bu uygulamadan derhal vazgeçilmelidir. Depremzede öğretmenlerden somut ve psikolojik koşulları göz önünde bulundurulmadan eğitim vermeleri beklenemez.
2022’de işsizlik fonunda biriken para 124 milyar TL ve deprem için getirilen özel iletişim vergisiyle 23 yılda 87,9 milyar TL vergi toplandı. Toplanan ve biriken yaklaşık 200 milyar, derhal depremden etkilenen işçiler ve işsizler için kullanılmalı. Bu bağlamda depremden etkilenen işçiler ve işsizler için aşağıdaki talepler acilen karşılanmalıdır:
- 25/2 ve 25/3 maddeleri de dahil olmak üzere tüm işten çıkarma uygulamaları yasaklansın.
- Hiçbir şart aranmaksızın tüm işçilerin ve işsizlerin en az asgari ücret almaları koşuluyla işsizlik fonundan yararlanacakları yasal düzenlemeler yapılsın.
- Ücretlere ve tazminatlara yasal güvence verilsin.
- İşsizlik ve deprem fonundan yararlanamayan kayıtdışı ve göçmen işçilerin de en az asgari ücret almaları yasal düzenlemelerle sağlansın.
- Depremde yaşamını yitiren işçilerin hak sahiplerine hiçbir şart aranmaksızın ölüm aylığı bağlansın.
- Bölgede işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemleri derhal alınsın, devlet tarafından denetlensin.
- Depremzede eğitim emekçilerinin eğitim ve öğretime devam edebilmeleri için somut ve psikolojik koşulları göz önünde bulundurulsun.
- İşyerleri için acil risk değerlendirmeleri yapılsın.
- Depremzedelerin acil olarak barınma, beslenme ve sağlık ihtiyaçları karşılansın, çocukların güvenliğini sağlayan tedbirler derhal alınsın.
Bu zamana kadar sermayeyi kollayan, sermayeye teşvikler veren, işçileri sağlıksız ve emniyetsiz çalışma koşullarında çalıştıran patronlara göz yuman devletin bu zaruri ihtiyaçları karşılaması için yakasına yapışacağız. Bu taleplerin takipçisi olacak, hayatı başına yıkılan tek bir canımızın dahi mağdur olmasına izin vermeyeceğiz.
Kaderin hep yoksul emekçiler için kurduğu planı bozacağız, insanca yaşayabileceğimiz bir dünyayı ellerimizle, birlikte, yeniden inşa edeceğiz.
