Türkiye’nin ekonomik bir bunalımın içinde olduğu aşikardır. Krizin sebebi emekçiler olmadığı gibi en büyük sıkıntıyı yine emekçiler çekecektir. Emekçilerin kriz döneminde karşılaşacağı hukuki sorunlara ilişkin bir yazı dizisi hazırlamaya karar verdik. Genel olarak bu süreçte sorunlar karşısında işçilerin hangi haklara sahip olduğunu inceleyeceğimiz bu dizinin ilk yazısının konusu işverenin ekonomik nedenle iş akdinin feshinde uyması gereken kurallar ve buna karşılık işçinin hangi haklara sahip olduğu.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 18. Maddesi : “Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/2 md.) Yer altı işlerinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmaz.”( Kazancı)
Bu maddede yazımızın konusu oluşturan ana konu otuz veya daha fazla işçinin çalıştığı işyerinde altı ay veya daha fazla kıdemi olan bir işçinin işveren tarafından işletmenin, işverenin veya işin gereklerinden kaynaklanan nedenlerle feshidir. Bu kanun metninde ekonomik krizden dolayı işçinin iş akdinin feshine dair bir düzenleme olmamasına rağmen kanun metninin gerekçesinde sürüm ve satış olanaklarının azalması; talep ve sipariş azalması; enerji sıkıntısı, ülkede yaşanan ekonomik kriz, piyasada genel durgunluk, dış pazar kaybı, hammadde sıkıntısı gibi sebeplerle işyerinde işin sürdürülmesinin olanaksız hale gelmesi gibi sebepler belirtilmiştir.
İşverenin kârında geçici bir düşüş, faaliyetinde küçük azalmaların meydana gelmesi, geçerli bir fesih nedeni sayılamaz. İşyeri gerekleri ve ekonomik nedenlere dayalı geçerli sebeple fesihlerde öncelikle fesih için sebep gösterilen işyeri gereklerinin ve ekonomik nedenlerden olumsuz etkilenmenin bulunup bulunmadığının ve feshin de bunun sonucu olup olmadığının; başka bir anlatım ile işyeri gereklerinin ve ekonomik nedenlerle fesih işlemi arasında neden-sonuç ilişkisinin bulunup bulunmadığının tespit edilmesi gerekir.
“İşveren sadece geçerli nedenin varlığını değil, bu nedenin feshi zorunlu (kaçınılmaz) kıldığını da kanıtlamak durumundadır. İşveren ekonomik güçlük olarak örneğin, dış pazar kaybını ileri sürdüğünde, sadece bu nedenin gerçekliğini değil, feshi zorunlu kıldığını da kanıtlama yükümlülüğü altındadır.(Süzek, “İş Güvencesi” 628). “
Yerleşik Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere işveren, iş akdinin feshinde ekonomik nedenle iş akdinin feshinin geçerli olabilmesi için, feshin son çare ilkesi gereği, işverenin fesihten kaçınmak için öncelikle işyerindeki fazla çalışmaları kaldırmak, yıllık ücretli izinleri kullandırmak, çalışma saatlerini azaltmak, kısa çalışma ve kısa sürelerle çalışma teklif etmek, işçilere ücretsiz izin uygulaması teklif etmek, işçilerinin ücretlerini düşürmesini teklif etmek gibi tedbirleri de uygulamış olması gerekmektedir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin de E. 2016/25433-K. 2017/299 sayılı kararı : “Davacının iş sözleşmesi siparişlerin düşmesi iş hacminin olumsuz etkilenmesi nedeniyle feshedilmiştir. Yargılama sırasında bilirkişi raporu alınmıştır. Söz konusu rapor ve dosya kapsamı değerlendirildiğinde davalının ekonomik olumsuzluğun bulunduğunu kanıtlamadığı, fesih dönemi işçi alındığı bu nedenle işverenin fesihte tutarlı davranmadığı, feshin geçerli nedene dayanmadığı anlaşılmaktadır.”(Kazancı)
Sonuç olarak; işverenin ekonomik nedenlerle iş akdini feshedebilmesi için; işveren dayandığı ekonomik nedenin bulunduğunu kanıtlamalıdır. Bu nedenle, iş akdinin feshedilmesi arasında bir ilişki olmalıdır. Bunlar yapılmış olsa dahi, iş akdinin feshedilmesinin son çare olarak uygulanmış olması; fesihten önce başka çözümler denenmiş ve sonuç vermemiş olmalıdır. Bu düzenlemelerden ve mahkeme kararlarından görüldüğü üzere; yalnızca işveren aleyhine ekonomik nedenlerin olması iş akdinin feshedilebileceği anlamına gelmez!
Bir sonraki yazımızda da işverenin ekonomik nedenle iş akdinin feshinde uyması gereken usulü ve işçinin haklarından bahsedeceğiz.
KAYNAKÇALAR
Süzek, Sarper. İş Hukuku. “İş Güvencesi”. 12. Baskı. Beta Yayınları, İstanbul. 2016: 590-698.
Y9HD, 19.1.2017, 2016/25433, 2017/299. kazanci.com. Erişim tarihi: 10.10.2018.
