Çocukluktan başlayarak gelişen karakter, bireysel-toplumsal çevrenin etkisiyle değişik görüntüler sunar. İnsanlar arası ilişkilerin meta karakteri sosyal davranışları etkilediği için, bu yansıma karakterlerin içine girer. Meta (mal) ilişkisi, çıkarlar temelinde bir değiş-tokuş ilişkisidir. Eğer insanlar arası ilişki meta karakterindedir diyorsak, insanların birbirleriyle çıkarlar temelinde, istediklerini elde etmek için ilişki kurduklarını kabul etmemiz gerekir. Ne var ki, istekleri, çıkarları, belirli bir ambalajla, vitrinle süsleyerek sunmak zorunludur. Bunun birinci yararı, bireysel çıkarın üzerini güzel bir örtüyle örterek ilişkimize “insani” görüntü vermektir. İkinci yarar ise, isteğimize, bireysel çıkarımıza daha kolay erişmemizi sağlamaktır. Pazar ilişkisi haline getirilmiş insanlar arası ilişkiler, karakterlerin olduğu gibi karşılaşmasıyla gerçekleşmez. Karakterlerin üzerinde sürekli değiştirilebilecek cinsten maskeler olmalıdır. ”’Karakter maskesi’ demek, ekonomik değişim ilişkilerimize göre, istediğimiz karşılığı elde etmek için her şeyimizi, cazibemizi, cesaretimizi, zekâmızı ve tüm kişiliğimizi ortaya koyup kullanmamız demektir.”
Karakter maskesine sahip insan, sevgilisine karşı başka, evli olduğu insana karşı başka, korktuğu otoriteye karşı başka, kendinden güçsüzlere karşı başka maskeler takar. Böylece hiçbir zaman kendi benliğini ortaya koyamaz ve kendisi olamaz. Maskeler, yabancılaşmış insana eklemlenmiş ”ikincil benlik duyguları” gibidir. Bu sahte ikinci benlik sayesinde ruhunda huzuru kurar. Kullandığı maskelerin, oynadığı rolün, onu insanlıktan çıkardığını düşünmez, düşünse bile çıkarcı dünyada başka bir yolu olanaklı göremez.
Karakter maskelerinin kullanılmasının korkuyla da ilişkisi vardır. İnsan kendi çıkarına zarar gelmesinden korkar. Patronunun yanına çıkan memur, ondan nefret etse de, ona yaltaklanacak, onu ne kadar sevdiğini gösterecek bir maske takar. İşten atılma korkusuyla, kendi çıkarına zarar gelmesin korkusuyla bunu yapar.
Bireysel maskelerin ardında yatan ekonomik çıkarlardır, toplumda saygıdeğer bir yere sahip olmaktır. Çıkarların bölündüğü ve çarpıştığı bir toplumda, karakter maskeleri birbirleriyle gizli dövüş halindedir. Sempati ve hayranlık elde etmek üzere insan sevmediği insana “güler yüz maskesiyle” yanıt verir. Ancak bu maskeleri rekabet halindeki bütün bireyler kullandığından, herkes maskelerin ardındaki gerçek niyetleri merak eder. Kuşkuculuk ürer. Kuşku, korkunun ayrılmaz kardeşidir. Bu nedenle insanlar birbirlerinden korkarak, kuşkulanarak ilişki kurarlar. “Karşımdaki insan benim hakkımda ne düşünüyor?” sorusu beyinlerden çıkmaz ve yeni maskeleri devreye sokar.
“Kapitalist toplumun insanları, birbirlerinin karşısında iğne üstünde otururlar. Karşılaşmaları sırasında taşıdıkları karakter maskeleri ancak iyi iş gördüğü zaman, kendilerini güvenlik içinde hissederler.”
Kapitalizmin karakter maskelerine sahip olmasaydık ne kadar içten, samimi insanlar olurduk değil mi? Gerçek insan olmaya bir adım daha yaklaşırdık değil mi?
Mehmet İnanç Turan
